Πώς να βοηθήσετε τα παιδιά σας να αντιμετωπίσουν το άγχος

Η παιδική ηλικία και το άγχος δεν θα έπρεπε να συνδέονται μεταξύ τους, ωστόσο αυτό φαίνεται να συμβαίνει όλο και περισσότερο.

Δρ Christoph Meinecke: Ακόμα και ως ειδικευόμενος γιατρός έβλεπα παιδιά που υπέφεραν από το άγχος, αλλά τα περιστατικά έχουν, πράγματι, αυξηθεί σημαντικά σε όλες τις ηλικίες, ιδιαίτερα μεταξύ των μαθητών, αλλά ακόμα και σε βρέφη και παιδιά σε παιδικούς σταθμούς.

Επηρεάζονται ακόμα και βρέφη;

CM: Ναι, και μάλιστα οι αριθμοί είναι μεγάλοι: σχεδόν ένα στα τρία μωρά δυσκολεύεται να κοιμηθεί, κλαίει υπερβολικά ή έχει προβλήματα σίτισης.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

CM: Όταν μια μητέρα είναι αγχωμένη, το παιδί της μπορεί να απορροφήσει τις ορμόνες του άγχους της στη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή αργότερα μέσω του θηλασμού. Η συναισθηματική κατάσταση του γονέα επηρεάζει γενικά την ευαισθησία του παιδιού στο άγχος. Τα μωρά, συγκεκριμένα, χρειάζονται δεσμό αγάπης και στοργής. Έχουν ανάγκη να νιώθουν ότι κάποιος είναι εκεί για αυτά, κάποιος που παρατηρεί όταν κλαίνε και στη συνέχεια τα φροντίζει. Όπου αυτό απουσιάζει, προκαλούνται υψηλά επίπεδα άγχους στα μικρά παιδιά, διότι δεν μπορούν να επιβιώσουν μόνα τους.

Πώς μπορούν οι γονείς να καταλάβουν αν το παιδί τους βιώνει άγχος στο νηπιαγωγείο;

CM: Μεταξύ των παιδιών στον παιδικό σταθμό διαγιγνώσκουμε όλο και συχνότερα διαταραχές ύπνου, υπερκινητικότητα, άγχος αποχωρισμού και αυξημένη ευαισθησία σε λοιμώξεις που υπερβαίνουν τη φυσιολογική εμπειρία των παιδικών ασθενειών. Το άγχος είναι στην πραγματικότητα μια υγιής αντίδραση του οργανισμού που του επιτρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός και ικανός σε δύσκολες καταστάσεις. Όταν δεν διατηρείται πλέον η ισορροπία μεταξύ αυτής της κατάστασης δραστηριότητας και μιας κατάστασης ξεκούρασης και ανάκαμψης, όταν υπάρχει ανισορροπία μεταξύ έντασης και χαλάρωσης, οι αντιδράσεις του άγχους στο σώμα αποκτούν το πάνω χέρι. Αυτό είναι επιβλαβές μακροπρόθεσμα και μπορεί να οδηγήσει σε ασθένειες. Η κορτιζόλη, η οποία είναι μία από τις ορμόνες του στρες, αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα και την ικανότητα του οργανισμού να αντιστέκεται στις λοιμώξεις.

Πώς εκδηλώνεται το άγχος μεταξύ των μαθητών;

CM: Πολλά παιδιά υποφέρουν από πονοκεφάλους, διάχυτο κοιλιακό πόνο, πόνο στην πλάτη και προβλήματα ύπνου. Μπορεί να εμφανίζουν καταθλιπτική διάθεση, επιθετικότητα και δυσκολία στη συγκέντρωση. Αυτά τα συμπτώματα συνοδεύονται συχνά από φόβο αποκλεισμού ή αποτυχίας. Σε γενικές γραμμές, τα παιδιά σήμερα είναι πολύ πιο ανήσυχα από ό,τι παλαιότερα.

Ποιοι είναι οι λόγοι κατά τη γνώμη σας;

CM: Πολλά παιδιά σήμερα είναι πιο αγχωμένα από ό,τι στο παρελθόν και, ως εκ τούτου, χρειάζονται ισχυρότερες προσωπικές σχέσεις και ατομική προσοχή. Ωστόσο, οι μεγάλες τάξεις σημαίνουν ότι τα παιδιά μπορεί να μην το βρουν αυτό από τους δασκάλους τους, αλλά ούτε και στο σπίτι. Οι σχέσεις παρέχουν σταθερότητα, και μέσω αυτής, ασφάλεια. Αν δεν υπάρχει χρόνος για αυτό, δημιουργείται η αβεβαιότητα.

Αυτό σημαίνει ότι όσο ισχυρότερους δεσμούς έχουν τα παιδιά, ιδίως με τους γονείς τους, τόσο λιγότερο αγχωμένα είναι;

CM: Δεν χρειάζεται απαραίτητα να είναι οι γονείς, αλλά ένα διαφορετικό πρόσωπο με το οποίο το παιδί έχει ισχυρό συναισθηματικό δεσμό. Κάποιος, που το παιδί ξέρει ότι πιστεύει σε εκείνο, με τον οποίο μπορεί να είναι ο αληθινός του εαυτός, που το αναγνωρίζει, το εκτιμά και του δίνει ασφάλεια, προστασία καθώς και ανεξαρτησία. Σε μια τέτοια ατμόσφαιρα, ένα παιδί μπορεί να μάθει πώς να διαχειρίζεται το στρες. Φυσικά, βοηθάνε και τα πρότυπα. Οι γονείς δεν πρέπει να μιλούν μόνο για το δικό τους στρες, αλλά και να βρίσκουν χρόνο για διαλείμματα και ξεκούραση.

Τι άλλο μπορεί να οδηγήσει σε πίεση στο σχολείο;

CM: Εάν οι γονείς θέτουν υπερβολικά υψηλές προσδοκίες, αυτό μπορεί να προκαλέσει παραπάνω πίεση. Ορισμένα παιδιά αισθάνονται καταβεβλημένα στη σκέψη ότι θα πάνε στην επόμενη βαθμίδα του σχολείου και γκρινιάζουν, στενοχωριούνται, ενοχλούνται ή γίνονται επιθετικά. Εάν η συμπεριφορά ενός παιδιού αλλάζει και συνεχίζει με αυτόν τον τρόπο, αυτό συνιστά ένδειξη συναισθηματικής δυσφορίας. Εκείνο που έχει σημασία δεν είναι τι θέλουν οι γονείς –οι ενήλικες είναι υπεύθυνοι για τις ανάγκες των παιδιών τους, όχι το αντίστροφο. Μόνο όταν το περιβάλλον είναι συμβατό με τις ανάγκες τους μπορούν τα παιδιά να ξεδιπλώσουν πραγματικά τα ταλέντα τους. Ένας άλλος κοινός παράγοντας άγχους είναι η έναρξη του σχολείου πολύ νωρίς το πρωί. Τα παιδιά που δεν μπορούν να ξυπνήσουν μόνα τους έχουν περισσότερες ορμόνες του στρες στο αίμα τους, γεγονός που με τη σειρά του τα καθιστά πιο ευάλωτα σε μαθησιακά προβλήματα.

Πόσο σημαντικό είναι να έχουν τα παιδιά ελεύθερο χρόνο το απόγευμα;

CM: Τα παιδιά χρειάζονται έμπνευση, θέλουν να μαθαίνουν νέα πράγματα· πρέπει να κινούνται για να κατακτήσουν τον κόσμο. Το φορτωμένο πρόγραμμα των απογευματινών δραστηριοτήτων μπορεί να γίνει περισσότερο εξαντλητικό παρά συναρπαστικό, ειδικά όταν υπάρχουν εργασίες για το σπίτι. Ο μη δομημένος ελεύθερος χρόνος θα πρέπει να είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Οι γονείς θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα παιδιά τους δεν περνούν υπερβολικό χρόνο μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή, του κινητού ή σε κονσόλες βιντεοπαιχνιδιών. Τέτοια συνεχή οπτικά ερεθίσματα μπορεί να κάνουν τα παιδιά ευέξαπτα και ανήσυχα. Εάν τα παιδιά δεν έρχονται σε φυσική επαφή μεταξύ τους, αλλά κυρίως μέσω των διαδικτυακών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η προσωπική επαφή μπορεί να γίνει πιο δύσκολη για αυτά –γεγονός που με τη σειρά του μπορεί να προκαλέσει άγχος.

Ποια σημεία καμπής μπορούν να εκθέσουν τα παιδιά σε στρες κατά την ανάπτυξή τους;

CM: Η έναρξη του σχολείου είναι ένα τέτοιο σημείο καμπής. Αντιμέτωπα με τις απαιτήσεις του σχολείου, ορισμένα παιδιά χρειάζονται και πάλι ύπνο για να αναζωογονηθούν. Ένα άλλο κρίσιμο σημείο καμπής συμβαίνει γύρω στην ηλικία των 9 ή 10 ετών, σηματοδοτώντας την απομάκρυνση από την ανέμελη εποχή της παιδικής ηλικίας. Τα παιδιά σταματούν να λένε στους γονείς τους κάθε τους σκέψη και παρατηρούν ότι οι γονείς τους είναι μόνο άνθρωποι. Αυτό μπορεί να τα στεναχωρήσει για λίγο, προκαλώντας τους συναισθήματα δυσφορίας, πονοκεφάλους ή πόνο στο στομάχι. Οι γονείς που το γνωρίζουν αυτό μπορούν να τα στηρίξουν κατάλληλα αυτήν την περίοδο και να ανταποκριθούν στα παιδιά τους με ευαισθησία. Αυτό σημαίνει ότι δεν θα αντιδρούν ενοχλημένοι, αλλά με κατανόηση, εάν το παιδί αντιδρά με αυθάδεια όταν του τίθεται μια ερώτηση.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς ώστε τα παιδιά να βιώσουν σταθερότητα και όσο το δυνατόν λιγότερο άγχος;

CM: Πάνω απ' όλα είναι σημαντικό να έχετε συνήθεις ώρες που περνάτε μαζί, όπως για παράδειγμα στο δείπνο. Οι γονείς θα πρέπει να είναι παρόντες και να μην αποσπάται η προσοχή τους από τηλεφωνήματα, μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή σερφάρισμα στο διαδίκτυο. Τώρα είναι η ώρα να ασχοληθείτε πραγματικά ο ένας με τον άλλον.  Είναι επίσης απίστευτα σημαντικό οι γονείς να ακούνε τα παιδιά τους χωρίς να απαντούν αμέσως με καλοπροαίρετες συμβουλές. Τα παιδιά πρέπει να ξέρουν ότι οι γονείς τους τα αποδέχονται για αυτό που είναι, ότι αυτά που λένε έχουν απήχηση στους γονείς τους. Και οι γονείς δεν πρέπει να αγνοούν τα συναισθήματα των παιδιών τους με κοινοτοπίες, όπως: «Μην ανησυχείς, όλα θα πάνε καλά!»

Πώς θα πρέπει οι γονείς να συμπεριφέρονται σε αντίθεση με αυτά που τους φανερώνουν τα παιδιά;

CM: Το καλύτερο είναι να τους καθρεφτίζουν λέγοντας κάτι του τύπου «Είσαι πολύ λυπημένος, πες μου, τι συμβαίνει;» ή αν ο φίλος τους σταμάτησε ξαφνικά να παίζει μαζί τους, πράγμα που συμβαίνει μερικές φορές, τότε μην προσπαθήσετε να εξηγήσετε γιατί ενήργησε με αυτόν τον τρόπο. Αντί αυτού, μείνετε στη συναισθηματική εμπειρία του δικού σας παιδιού. Αυτό τους κάνει να αισθάνονται ότι έχουν προσοχή και είναι ασφαλείς, κάτι που χρειάζονται σε αυτήν τη δύσκολη συναισθηματική κατάσταση.  Οι συνήθειες μπορεί να είναι ανακουφιστικές, όπως το να διαβάζει κανείς δυνατά πριν την ώρα του ύπνου. Αυτά καθίστανται βαθιά ριζωμένοι ρυθμοί που δίνουν στα παιδιά μια αίσθηση προσανατολισμού, ενισχύοντας την αυτοπεποίθησή τους και μειώνοντας το στρες. Μόλις ανοίξει το βιβλίο την ώρα του ύπνου, το σώμα αρχίζει να απελευθερώνει περισσότερες ορμόνες ύπνου. Και τα μασάζ με λάδι λεβάντας, για παράδειγμα, ειδικά στην πλάτη, αλλά και στα πόδια και τα πέλματα δημιουργούν στιγμές στοργής, όπου το παιδί μπορεί να βιώσει απόλυτη ασφάλεια. Για τα μεγαλύτερα παιδιά στον παιδικό σταθμό ή στο σχολείο, η αναπόληση των γεγονότων της ημέρας μπορεί επίσης να βοηθήσει στην ανακούφιση από την ένταση. Ρωτήστε, για παράδειγμα, «Τι είναι αυτό το κάτι ωραίο που συνέβη σήμερα;» Αφήστε απλώς το παιδί σας να μιλήσει και λάβετε μέρος, αλλά χωρίς να δίνετε συμβουλές, εάν είναι δυνατόν.

Υπάρχει κάποια διαφορά μεταξύ του τρόπου με τον οποίο οι ενήλικες και τα παιδιά διαχειρίζονται το άγχος;

CM: Τα παιδιά είναι συνήθως περισσότερο ικανά από τους ενήλικες στην αντιμετώπιση του άγχους. Έχουν μια ισχυρή αίσθηση του τι χρειάζονται. Αυτό μπορεί να είναι ο ύπνος ή το παιχνίδι, εκεί όπου οι φανταστικοί κόσμοι τους επιτρέπουν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Είναι σημαντικό να τα αφήνουμε να το κάνουν αυτό και να μην τα διακόπτουμε. Αυτό επιτρέπει στα παιδιά να αισθάνονται ικανά και είναι ο καλύτερος τρόπος για εκείνους να βρουν τη δική τους εσωτερική ισορροπία. Είναι η καλύτερη πρόληψη κατά του άγχους.